Бугун бутун дунёда ОИВ инфекциясига чалинган қарийб 40 миллион бемор қайд этилмоқда. Йилига эса 1,5 миллионга яқин янги ҳолатлар кузатилмоқда.

Энг ачинарлиси, ушбу инфекция ҳар йили қарийб 600 минг инсоннинг ҳаётига зомин бўлмоқда. Бу рақамлар глобал миқёсда касаллик устидан назоратни кучайтириш, эрта ташхис ва даволаш тизимларини такомиллаштириш зарурлигидан дарак беради.

1988 йилда Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ва БМТ Бош Ассамблеяси томонидан 1 декабрь санаси Бутунжаҳон ОИТСга қарши кураш куни сифатида эълон қилинганидан бери ушбу сана бутун дунё бўйлаб жамиятнинг эътиборини ОИТС муаммосига қаратишда муҳим роль ўйнаб келмоқда. Бу сана нафақат хасталик ҳақида огоҳликни оширади, балки ОИВ билан яшаётган инсонларга нисбатан камситиш ва стигма каби ижтимоий муаммоларга қарши курашиш зарурлигини ҳам эслатиб туради.

Мутахассислар инфекциянинг инсонлар орасида ортиб бораётганини эрта ташхис қўйиш пастлиги билан боғлайди. Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилотининг Европа минтақавий бюросига қарашли 53 мамлакатда, жумладан Марказий Осиё давлатларида ОИВ билан яшаётган беморларнинг чорак қисми ўз хасталигидан мутлақо бехабар. Баъзилари касалликнинг кеч босқичида ташхис қўйилганидан сўнггина тиббий ёрдамга мурожаат қилади.

Касалликни кеч аниқлаш унинг бошқаларга юқиш эҳтимолини кучайтиради. Қолаверса, даволаш ва муолажалар самарадорлигини ҳам камайтиради. Шу сабабли, дунё миқёсида ОИВни эрта аниқлаш бўйича текширув дастурларини кенгайтириш ҳар қачонгидан кўра муҳим саналади.  

Сўнгги йилларда Ўзбекистон ОИТСга қарши курашда сезиларли ютуқларни қўлга киритмоқда. Бу ютуқлар БМТнинг ОИВ бўйича қабул қилган “95-95-95” стратегиясига мос равишда амалга оширилаётган тизимли ислоҳотлардан далолат беради.

Юртимизда 2024 йилнинг учинчи чораги якунларига кўра, ОИВ ташхиси қўйилган беморларнинг 84 фоизи даволашнинг дунёда тан олинган усули - антиретровирус муолажалари билан қамраб олинган.  

Бу Марказий Осиё минтақасидаги энг юқори кўрсаткичлардан бири бўлиб, зарур препаратларнинг 80 фоизи давлат бюджети ҳисобидан молиялаштирилаётгани соғлиқни сақлаш тизимида ижтимоий адолат тамойилининг муҳим кўриниши дейиш мумкин.

Дунё бўйича кузатилаётган энг хавфли ҳолатлардан бири ОИТСнинг жинсий йўл билан юқиш кўрсаткичларининг ўсиб бораётгани.

2024 йилда Ўзбекистонга қайтган 158 мингдан ортиқ меҳнат муҳожирларининг деярли 80 фоизи ОИВ бўйича тиббий кўрикдан ўтказилган.  

Бу миграция жараёнлари туфайли инфекция тарқалиши хавфини камайтиришнинг муҳим омилларидан биридир. Аниқланган ҳолатлар эса диспансер назоратига олиниб, даволанишга йўналтирилмоқда.

Мамлакатимизда ҳомиладор аёллар орасида ОИВ аниқлаш бўйича кенг кўламли скрининг дастури олиб борилмоқда. Ҳар йили ўртача 600 минг аёл ушбу текширувдан ўтади. ОИВ инфекцияси аниқланган аёллардан туғилган чақалоқлар учун махсус профилактика протоколлари жорий этилган бўлиб, улар ўз вақтида ретровирусга қарши дорилар билан таъминланади. Дастур самарадорлиги юқори бўлиб, онадан болага инфекция юқишининг олдини олиш кўрсаткичлари 95 фоиздан ортиқни ташкил этмоқда.  

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти томонидан беморларни вирусга қарши даволаш касалликнинг босқичидан қатъий назар, у аниқланган кундан бошланиши зарурлиги тавсия этилади.  

Ушбу касалликларга қарши курашиш комплекс ёндашувни талаб этади.  

Бунда рақамли технологияларни жорий этиш ҳам катта аҳамиятга эга. Сабаби, улар маъмурий жараёнларни оптималлаштириш, маълумотларни бошқаришни такомиллаштириш, беморларнинг ҳолатини доимий мониторинг қилиб бориш имконини беради.

Шундан келиб чиқиб, Республика ОИТСга қарши курашиш марказида такомиллаштирилган ягона электрон тизим ишга туширилди ва Ижтимоий ҳимоя миллий агентлигининг электрон базаси билан интеграция қилинди. Бу эса, беморлар ҳолатини кузатиш, профилактика ва даволаш жараёнларида аниқликни таъминлаш ва статистик маълумотларни тез ва аниқ таҳлил қилиш имконини беради. Ушбу тизим ОИВга қарши кураш жараёни сифат жиҳатдан янги босқичга ўтганини англатади.

Халқаро экспертларнинг фикрича, 2030 йилгача ОИВнинг аҳоли саломатлигига таҳдид сифатидаги глобал хавфини камайтиришга доир устувор мақсадларга эришиш мумкин. Бунинг учун ҳукуматлар хасталикнинг олдини олиш, унга қарши курашиш, инфекцияни эрта босқичда аниқлаш ва самарали даволаш учун зарур ресурслар ажратиши керак.

1 декабрь – Бутунжаҳон ОИТСга қарши кураш куни бизни яна бир бор ушбу касалликнинг глобал миқёсдаги хавфи, унинг ижтимоий ва иқтисодий оқибатлари, шунингдек, унга қарши курашда халқаро бирдамликнинг нақадар муҳимлигини эслатади.  

Бугун дунё бўйлаб миллионлаб беморлар бу касаллик билан яшаётган бир пайтда, эрта ташхис, замонавий даволаш, рақамли мониторинг тизимлари ва профилактика дастурлари ОИВ тарқалишини назорат қилишда ҳал қилувчи роль ўйнамоқда.

Бизнинг асосий вазифамиз ОИВ билан яшаётган беморларга кўмак бериш, жамиятда соғлом хулқ-атвор маданиятини шакллантириш ҳамда ҳар бир инсоннинг тиббий хизматдан тенг фойдаланишини таъминлашдир. Ана шундай ёндашувларгина ОИТСни сезиларли даражада камайтириш имконини беради. 

Дилдора ДЎСМАТОВА

ЎзА