Янги таҳрирдаги Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг  72-моддасида “Давлат нодавлат нотижорат ташкилотларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларига риоя этилишини таъминлайди, уларга жамият ҳаётида иштирок этиш учун тенг ҳуқуқий имкониятлар яратади”, деган норма мустаҳкамлаб қўйилган. Шу асосда кейинги йилларда мамлакатимизда фуқаролик жамиятини ривожлантириш, нодавлат нотижорат ташкилотларининг фаолиятини қўллаб-қувватлаш, уларнинг самарали фаолият юритиши учун қулай шарт-шароитлар яратиш, давлат ва жамият бошқарувидаги ролини ошириш, шунингдек жамоатчилик назоратини, ижтимоий шерикликни такомиллаштириш борасида бир қатор ишлар амалга оширилди.

Айни чоғда, ижтимоий-иқтисодий соҳада жамоатчилик назоратини кучайтириш, нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг эркинлиги кафолатларини мустаҳкамлаш ҳамда ҳомийлик хайрияларини йиғиш тартибини аниқ белгилаш зарурати юзага келганди.

Шу муносабат билан 2025 йил 21 августда “Ўзбекистон Республикасининг айрим қонун ҳужжатларига қўшимча ва ўзгартиришлар киритиш тўғрисида”ги қонун қабул қилинди. Мазкур Қонун билан Ўзбекистоннинг айрим қонун ҳужжатларига ижтимоий-иқтисодий соҳада жамоатчилик назоратини кучайтиришга, нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолияти эркинлиги кафолатларига, шунингдек ҳомийлик хайрияларини олиш тартибини аниқ белгилашга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритилди.

Аввало Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексида нодавлат нотижорат ташкилотларининг фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашганлик, жамоатчилик назоратини амалга ошириш натижалари бўйича тайёрланган якуний ҳужжатни кўриб чиқмаганлик, ҳомийлик тўғрисидаги қонунчилик талабларини бузганлик учун жавобгарлик белгиланди. Шунингдек, нодавлат нотижорат ташкилотларининг фаолиятни амалга ошириш тартибини бузганлиги учун жавобгарлиги қайта кўриб чиқилди.

Эндиликда Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексга киритилган қўшимча ва ўзгартишларга асосан:

·         давлат органлари мансабдор шахсларининг ННТ фаолиятига қонунга хилоф равишда аралашиши БҲМнинг 7 бараваридан 10 бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади;

·         ННТ (бундан диний ташкилотлар мустасно), шунингдек уларнинг ваколатхоналари ва филиалларининг давлат рўйхатидан ўтмасдан фаолиятни амалга ошириши БҲМнинг 10 бараваридан 25 бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади (илгари БҲМнинг 15 бараваридан 30 бараваригача);

·         жамоатчилик назорати натижаларига кўра, қонунчилик ҳужжатларида назарда тутилган шаклларда жамоатчилик назорати субъектлари томонидан тайёрланган якуний ҳужжатни кўриб чиқмаслик ёки уни кўриб чиқиш муддатини узрли сабабларсиз бузиш мансабдор шахсларга БҲМнинг 3 бараваридан 5 бараваригача миқдорида жарима солишга сабаб бўлади.

Шу билан бирга, “Ҳомийлик тўғрисида”ги қонунга хайрия қутиларидан фойдаланиш тартибини белгиловчи, олинган ҳомийлик хайрияларини ҳисобга олиш ва улар тўғрисидаги ахборотни ошкор этиш ҳамда ҳомийлик хайрияларини йиғиш тартибини такомиллаштирувчи нормалар киритилди.

Янги қонун талабига кўра, бундан буён ҳомийлик хайрияларини йиғиш муайян ҳомийлик олувчиларнинг манфаатларини кўзлаб, олдиндан эълон қилинган муддат давомида амалга оширилади. Ҳомийлик хайрияларини йиғиш тартибини бузиш фуқароларга БҲМнинг 3 бараваридан 5 бараваригача, мансабдор шахсларга эса 5 бараваридан 7 бараваригача миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.

Фуқаролик жамияти институтларини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини такомиллаштириш мақсадида "Ижтимоий шериклик тўғрисида" ва "Нодавлат нотижорат ташкилотлари фаолиятининг кафолатлари тўғрисида"ги қонунларга ўзгартириш ва қўшимчалар киритилади. Шунингдек давлат органлари томонидан фуқаролик жамияти институтларига давлат ижтимоий буюртмасини тўғридан-тўғри беришнинг янги механизмлари ўрнатилади.

Ўзбекистон Республикасининг айрим қонунларидаги нодавлат нотижорат ташкилотларининг мажбуриятлари, уларни давлат рўйхатидан ўтказишни рад этиш асослари қайта кўрилиб, қайта рўйхатдан ўтказганлик учун давлат божи миқдори, шунингдек ҳомийлик фаолиятини амалга ошириш тартиби аниқлаштирилмоқда.

Хусусан, "Жамоат фондлари тўғрисида"ги қонунга жамоат фондларини ташкил этишга қўйиладиган талабларни кучайтириш, уларни давлат рўйхатидан ўтказишнинг шартлари ва тартибини аниқлаштириш, шунингдек мол-мулкдан фойдаланишни янада либераллаштиришга қаратилган ўзгартириш ва қўшимчалар киритилади.

Бир календарь йилда банк ҳисобварақларида пул айланмаси мавжуд бўлмаган жамоат фондлари учун ушбу календарь йилда ўз фаолиятини аудиторлик текширувидан ўтказиш ихтиёрий тартибда амалга оширилиши белгиланди.

Экспертларнинг фикрича, ушбу қонун фуқаролик жамияти институтларини давлат томонидан қўллаб-қувватлаш тизимини янада такомиллаштиришга, унинг самарадорлигини оширишга қаратилган. Янги қонун, шунингдек, ижтимоий шериклик муносабатларини ривожлантиришга хизмат қилади.

Инсон ҳуқуқлари бўйича

Ўзбекистон Республикаси

Миллий марказининг

матбуот хизмати