Шанхай ҳамкорлик ташкилоти (ШҲТ) 2001 йилда асосан хавфсизликни таъминлаш ва терроризмга қарши курашга йўналтирилган тузилма сифатида фаолиятини бошлаган бўлса-да, кейинги йилларда унинг мандати изчил кенгайиб борди.

Ташкилотнинг халқаро майдондаги жозибадорлиги, аввало, унинг фаолиятини белгиловчи тамойилларда яққол намоён бўлмоқда: турли блоклардан ҳоли мақом, очиқлик, учинчи мамлакатларга қарши қаратилмаганлик, иштирокчилар тенглиги ва суверенитетини ҳурмат қилиш, ички ишларга аралашмаслик ҳамда қарама-қаршилик ва рақобатни инкор этиш.

Ўтган 24 йил давомида ШҲТ халқаро майдонда нуфузли ташкилотга айланиш билан бирга, Евросиё ва глобал геосиёсий маконда муҳим ўрин эгаллади. Бугунги кунда ташкилот 10 аъзо давлат, 2 кузатувчи ва 14 та мулоқот бўйича шерикни бирлаштирган кенг қамровли платформа сифатида фаолият юритмоқда. Бу эса ШҲТга бўлган халқаро қизиқишнинг ортиб бораётгани ва унинг глобал дипломатиядаги таъсир кучи кенгаяётганидан далолат беради.

Ҳозирги кунда ШҲТ ҳамжамияти сайёрамиз аҳолининг 40 фоизидан ортиғи – қарийб 3,2 миллиард кишини қамраб олади. Жаҳон ялпи ички маҳсулотининг 25 фоизи ушбу макон ҳиссасига тўғри келади, 2030 йилга бориб бу кўрсаткич 35–40 фоизгача ўсиши прогноз қилинмоқда. Ташкилот ҳудуди, шунингдек, дунё нефть захираларининг 22 фоизи ва табиий газ ресурсларининг 35 фоизини ўзида мужассам этгани боис глобал энергия хавфсизлигида ҳам муҳим ўрин тутади.

Жорий йил 31 август – 1 сентябрь кунлари Хитойнинг Тяньцзинь шаҳрида бўлиб ўтадиган Саммит йилнинг энг муҳим сиёсий воқеаларидан бири сифатида баҳоланмоқда. Тадбирда 20 дан ортиқ давлат раҳбарлари ва ҳукумат бошлиқлари, шунингдек 10 дан ортиқ халқаро ташкилот вакиллари, жумладан, БМТ Бош котиби Антонио Гуттериш иштироки кутилмоқда. Саммит кун тартибига ШҲТ тамойилларини мустаҳкамлаш, терроризм ва экстремизмга қарши кураш, иқтисодий ҳамкорлик, рақамли иқтисодиёт, ахборот хавфсизлиги, «яшил» тараққиёт ва транспорт-логистика соҳаларида қўшма лойиҳаларни ривожлантириш масалалари киритилган. Мазкур форум айни пайтда глобал геосиёсий кескинлик ортиб бораётган, халқаро хавфсизлик институтлари синовдан ўтаётган шароитда ўтказилаётгани билан ҳам алоҳида аҳамиятга эга.

Марказий Осиё ШҲТнинг юраги ва асосий геостратегик таянчи сифатида алоҳида аҳамият касб этади. Минтақа Афғонистонга яқинлиги боис трансмиллий таҳдидлар – терроризм, экстремизм, наркотрафик ва қурол контрабандасига қарши курашда ташкилот механизмлари беқиёс аҳамиятга эга. Шу боис Тяньцзинь саммити минтақавий хавфсизлик ва барқарорликни таъминлашнинг самарали майдонига айланмоқда.

Транспорт-логистика соҳасидаги ҳамкорлик ҳам ШҲТ доирасида устувор йўналишлардан биридир. Ўзбекистон ва бошқа Марказий Осиё давлатлари «Шарқ–Ғарб» ҳамда «Шимол–Жануб» йўналишларида кўп вариантли транспорт йўлакларини шакллантириш орқали ташкилотни глобал савдо артериясига айлантиришга интилмоқда. Хусусан, «Хитой – Қирғизистон – Ўзбекистон» темир йўли ва «Термиз – Мозори Шариф – Қобул – Пешовар» йўлаги бундай стратегик ташаббусларнинг амалий кўринишидир.

ШҲТнинг иқтисодий салоҳияти ҳам минтақа учун янги имкониятлар яратмоқда. Рақамли иқтисодиёт, «яшил» тараққиёт, энергетика, қишлоқ хўжалиги ва инновациялар соҳасидаги қўшма лойиҳалар Ўзбекистон ва бутун минтақа учун янги истиқболлар очмоқда. Ўзбекистон охирги йилларда илгари сурган 100 дан ортиқ ташаббус орқали ташкилот фаолиятига сезиларли ҳисса қўшиб келмоқда. Жумладан, «ШҲТ давлатларининг транспорт харитаси»ни ишлаб чиқиш ташаббуси бугунги кунда минтақавий интеграциянинг муҳим йўналишларидан бирига айланган.

Шу нуқтаи назардан, Тяньцзинь Саммити оддий расмий йиғилиш эмас, балки ШҲТнинг келгуси ўн йиллик стратегиясини белгиловчи тарихий форум сифатида қаралмоқда. Унда қабул қилинадиган қарорлар нафақат ташкилот аъзолари, балки бутун Евросиё минтақасининг келажагини белгилаши мумкин. Саммит доирасидаги учрашувлар ва музокаралар эса ички ихтилофларни юмшатиш, минтақавий ҳамкорликни кенгайтириш ҳамда глобал сиёсий масалалар юзасидан келишувга эришиш имконини яратади.  

Марказий Осиё давлатлари, хусусан Ўзбекистон учун ушбу саммит янги интеграция имкониятларини очиб, минтақанинг геосиёсий ва геоиқтисодий марказ сифатидаги ролини янада мустаҳкамлашга хизмат қилади. Шу тариқа, ШҲТ тобора халқаро ҳамкорликнинг самарали механизмига айланиб бораётгани, Марказий Осиё эса унинг стратегик таянчи бўлиб қолаётгани яққол кўзга ташланмоқда.

Тяньцзинь саммити, шубҳасиз, нафақат бугунги куннинг муҳим сиёсий воқеаси, балки ШҲТнинг минтақавий ва глобал миқёсдаги келажак ролини белгиловчи тарихий босқич сифатида тарихда ўз ўрнини эгаллаши мумкин.

Бурхониддин Акрамов,

Ўзбекистонда Шанхай ҳамкорлик ташкилоти

Халқ дипломатияси маркази бош мутахассиси

ЎзА