Shanxay hamkorlik tashkiloti (SHHT) 2001 yilda asosan xavfsizlikni ta’minlash va terrorizmga qarshi kurashga yo‘naltirilgan tuzilma sifatida faoliyatini boshlagan bo‘lsa-da, keyingi yillarda uning mandati izchil kengayib bordi.

Tashkilotning xalqaro maydondagi jozibadorligi, avvalo, uning faoliyatini belgilovchi tamoyillarda yaqqol namoyon bo‘lmoqda: turli bloklardan holi maqom, ochiqlik, uchinchi mamlakatlarga qarshi qaratilmaganlik, ishtirokchilar tengligi va suverenitetini hurmat qilish, ichki ishlarga aralashmaslik hamda qarama-qarshilik va raqobatni inkor etish.

O‘tgan 24 yil davomida SHHT xalqaro maydonda nufuzli tashkilotga aylanish bilan birga, Yevrosiyo va global geosiyosiy makonda muhim o‘rin egalladi. Bugungi kunda tashkilot 10 a’zo davlat, 2 kuzatuvchi va 14 ta muloqot bo‘yicha sherikni birlashtirgan keng qamrovli platforma sifatida faoliyat yuritmoqda. Bu esa SHHTga bo‘lgan xalqaro qiziqishning ortib borayotgani va uning global diplomatiyadagi ta’sir kuchi kengayayotganidan dalolat beradi.

Hozirgi kunda SHHT hamjamiyati sayyoramiz aholining 40 foizidan ortig‘i – qariyb 3,2 milliard kishini qamrab oladi. Jahon yalpi ichki mahsulotining 25 foizi ushbu makon hissasiga to‘g‘ri keladi, 2030 yilga borib bu ko‘rsatkich 35–40 foizgacha o‘sishi prognoz qilinmoqda. Tashkilot hududi, shuningdek, dunyo neft zaxiralarining 22 foizi va tabiiy gaz resurslarining 35 foizini o‘zida mujassam etgani bois global energiya xavfsizligida ham muhim o‘rin tutadi.

Joriy yil 31 avgust – 1 sentyabr kunlari Xitoyning Tyanszin shahrida bo‘lib o‘tadigan Sammit yilning eng muhim siyosiy voqealaridan biri sifatida baholanmoqda. Tadbirda 20 dan ortiq davlat rahbarlari va hukumat boshliqlari, shuningdek 10 dan ortiq xalqaro tashkilot vakillari, jumladan, BMT Bosh kotibi Antonio Gutterish ishtiroki kutilmoqda. Sammit kun tartibiga SHHT tamoyillarini mustahkamlash, terrorizm va ekstremizmga qarshi kurash, iqtisodiy hamkorlik, raqamli iqtisodiyot, axborot xavfsizligi, «yashil» taraqqiyot va transport-logistika sohalarida qo‘shma loyihalarni rivojlantirish masalalari kiritilgan. Mazkur forum ayni paytda global geosiyosiy keskinlik ortib borayotgan, xalqaro xavfsizlik institutlari sinovdan o‘tayotgan sharoitda o‘tkazilayotgani bilan ham alohida ahamiyatga ega.

Markaziy Osiyo SHHTning yuragi va asosiy geostrategik tayanchi sifatida alohida ahamiyat kasb etadi. Mintaqa Afg‘onistonga yaqinligi bois transmilliy tahdidlar – terrorizm, ekstremizm, narkotrafik va qurol kontrabandasiga qarshi kurashda tashkilot mexanizmlari beqiyos ahamiyatga ega. Shu bois Tyanszin sammiti mintaqaviy xavfsizlik va barqarorlikni ta’minlashning samarali maydoniga aylanmoqda.

Transport-logistika sohasidagi hamkorlik ham SHHT doirasida ustuvor yo‘nalishlardan biridir. O‘zbekiston va boshqa Markaziy Osiyo davlatlari «Sharq–G‘arb» hamda «Shimol–Janub» yo‘nalishlarida ko‘p variantli transport yo‘laklarini shakllantirish orqali tashkilotni global savdo arteriyasiga aylantirishga intilmoqda. Xususan, «Xitoy – Qirg‘iziston – O‘zbekiston» temir yo‘li va «Termiz – Mozori Sharif – Qobul – Peshovar» yo‘lagi bunday strategik tashabbuslarning amaliy ko‘rinishidir.

SHHTning iqtisodiy salohiyati ham mintaqa uchun yangi imkoniyatlar yaratmoqda. Raqamli iqtisodiyot, «yashil» taraqqiyot, energetika, qishloq xo‘jaligi va innovatsiyalar sohasidagi qo‘shma loyihalar O‘zbekiston va butun mintaqa uchun yangi istiqbollar ochmoqda. O‘zbekiston oxirgi yillarda ilgari surgan 100 dan ortiq tashabbus orqali tashkilot faoliyatiga sezilarli hissa qo‘shib kelmoqda. Jumladan, «SHHT davlatlarining transport xaritasi»ni ishlab chiqish tashabbusi bugungi kunda mintaqaviy integratsiyaning muhim yo‘nalishlaridan biriga aylangan.

Shu nuqtai nazardan, Tyanszin Sammiti oddiy rasmiy yig‘ilish emas, balki SHHTning kelgusi o‘n yillik strategiyasini belgilovchi tarixiy forum sifatida qaralmoqda. Unda qabul qilinadigan qarorlar nafaqat tashkilot a’zolari, balki butun Yevrosiyo mintaqasining kelajagini belgilashi mumkin. Sammit doirasidagi uchrashuvlar va muzokaralar esa ichki ixtiloflarni yumshatish, mintaqaviy hamkorlikni kengaytirish hamda global siyosiy masalalar yuzasidan kelishuvga erishish imkonini yaratadi.  

Markaziy Osiyo davlatlari, xususan O‘zbekiston uchun ushbu sammit yangi integratsiya imkoniyatlarini ochib, mintaqaning geosiyosiy va geoiqtisodiy markaz sifatidagi rolini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi. Shu tariqa, SHHT tobora xalqaro hamkorlikning samarali mexanizmiga aylanib borayotgani, Markaziy Osiyo esa uning strategik tayanchi bo‘lib qolayotgani yaqqol ko‘zga tashlanmoqda.

Tyanszin sammiti, shubhasiz, nafaqat bugungi kunning muhim siyosiy voqeasi, balki SHHTning mintaqaviy va global miqyosdagi kelajak rolini belgilovchi tarixiy bosqich sifatida tarixda o‘z o‘rnini egallashi mumkin.

Burxoniddin Akramov,

O‘zbekistonda Shanxay hamkorlik tashkiloti

Xalq diplomatiyasi markazi bosh mutaxassisi

O‘zA