Ўзбекистон Республикаси мустақилликка эришганидан буён афв этиш ва амнистия институтларидан давлат сиёсатининг инсонпарварлик тамойилини амалга оширувчи муҳим ҳуқуқий восита сифатида мунтазам фойдаланиб келинмоқда. Бугунги кунга келиб, ушбу механизмлар жазолашнинг репрессив мақсадидан кўра, фуқароларни тузатиш, ижтимоий реабилитация қилиш ва уларни жамиятга қайтариш мақсади устуворлигини таъминлайдиган даражада такомиллашди.

Ҳуқуқий амалиётдаги бундай ўзгаришлар, жумладан, оммавий тусга эга амнистия институтларидан воз кечилиб, индивидуал ва пушаймонликка асосланган афв институтига ўтилиши  мамлакатнинг халқаро ҳуқуқий стандартларга мос равишда инсон ҳуқуқларини таъминлашга бўлган қатъий интилишини акс эттиради. Ўтган давр мобайнида қабул қилинган афв ва амнистия актлари асосида жазони ўташ жойларидан озод этилган шахслар сони кўп минглаб фуқароларнинг тақдирига бевосита таъсир кўрсатган муҳим жараён эканини тасдиқлайди.

Айнан шу такомиллашган механизмнинг энг ёрқин намунаси сифатида Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул қилинганлигининг 33 йиллиги муносабати билан имзоланган фармонга алоҳида урғу бериш зарур. Ушбу фармонга мувофиқ, 615 нафар шахс афв этилиб, уларга янги ҳаёт бошлаш имконияти тақдим этилди. Жорий йилги афв актининг аҳамияти унинг таркибий тузилишида яққол намоён бўлади: афв этилганларнинг 220 нафари асосий жазодан тўлиқ озод этилган, бу уларга жамиятга энг қисқа муддатда ва тўлиқ ҳуқуқли фуқаро сифатида қайтиш имконини беради. Қолган қисмига нисбатан ҳам жазони ўташдан муддатидан илгари шартли озод қилиш ёки жазони енгилроғи билан алмаштириш каби муҳим енгилликлар қўлланилди.

Фармоннинг афв этилган шахслар таркибига эътибор қаратилгани, унинг ижтимоий йўналтирилганлигини кўрсатади. Афв этилганлар орасида 9 нафар чет эл фуқароси, 29 нафар аёл, 60 ёшдан ошган 23 нафар эркак ва, энг муҳими, катта қисмини ташкил этган 264 нафар ёш (шу жумладан, 2 нафар вояга етмаган) борлиги, давлатнинг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларга ва ёш авлоднинг келажагига бўлган юксак эътиборини акс эттиради. Шунингдек, тақиқланган ташкилотлар фаолиятида қатнашган 9 нафар шахснинг ҳам афв этилиши давлатнинг диний экстремизмдан қайтиш сиёсатидаги кечиримлилик ва инсонпарварлик тамойилини қатъий қўллаб-қувватлаётганини, уларнинг жамиятга интеграция қилишга тайёрлигини билдиради.  

Ушбу инсонпарварлик ташаббусининг моҳиятини афв этилган фуқароларнинг умумлашган фикрларида ҳам кўриш мумкин: "Бу нафақат жисмоний озодлик, балки давлатимизнинг бизга бўлган катта ишончидир. Биз бу ишончни оқлашга ва қонунга итоаткор фуқаро сифатида Ватанимиз тараққиётига ҳисса қўшишга тайёрмиз." Бу сўзлар афв этиш институтининг маънавий-тарбиявий аҳамиятини тўлиқ ифодалайди. Энг муҳими, жорий фармон ижроси доирасида афв этилганларни оиласи бағрига қайтариш, уларнинг ижтимоий мослашувини таъминлаш бўйича аниқ тизим яратилган.

Ҳудудий ҳокимликлар, Ички ишлар вазирлигининг пробация хизмати ва Маҳалла ва оилани қўллаб-қувватлашга масъул идоралар ҳамкорлигида уларнинг ишга жойлаштирилиши, соғлом турмуш тарзини йўлга қўйишларига кўмаклашиш каби комплекс чоралар амалга оширилади. Бу каби тизимли қўллаб-қувватлаш қайта жиноят содир этиш хавфини камайтиришга қаратилган бўлиб, афв этилган шахсларнинг жамиятнинг тўлақонли аъзоси сифатида мустаҳкамланишини таъминлайди.

Хулоса қилиб айтганда, Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 33 йиллиги муносабати билан қабул қилинган фармон  бу мамлакатнинг инсонпарварлик ва бағрикенглик сиёсатининг олий намунасидир. Ушбу ҳужжат юридик адолат билан ижтимоий кечиримлиликни уйғунлаштирган ҳолда фуқароларнинг тақдирига бефарқ эмаслигини, инсон қадрини устун қўйиш сиёсати амалда жорий этилаётганини яққол тасдиқлайди ва бу сиёсатнинг доимий ва тизимли характерга эга эканини кўрсатади.

Аловаддин Ғаффоров,

ЎзА