O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan buyon afv etish va amnistiya institutlaridan davlat siyosatining insonparvarlik tamoyilini amalga oshiruvchi muhim huquqiy vosita sifatida muntazam foydalanib kelinmoqda. Bugungi kunga kelib, ushbu mexanizmlar jazolashning repressiv maqsadidan ko‘ra, fuqarolarni tuzatish, ijtimoiy reabilitatsiya qilish va ularni jamiyatga qaytarish maqsadi ustuvorligini ta’minlaydigan darajada takomillashdi.

Huquqiy amaliyotdagi bunday o‘zgarishlar, jumladan, ommaviy tusga ega amnistiya institutlaridan voz kechilib, individual va pushaymonlikka asoslangan afv institutiga o‘tilishi  mamlakatning xalqaro huquqiy standartlarga mos ravishda inson huquqlarini ta’minlashga bo‘lgan qat’iy intilishini aks ettiradi. O‘tgan davr mobaynida qabul qilingan afv va amnistiya aktlari asosida jazoni o‘tash joylaridan ozod etilgan shaxslar soni ko‘p minglab fuqarolarning taqdiriga bevosita ta’sir ko‘rsatgan muhim jarayon ekanini tasdiqlaydi.

Aynan shu takomillashgan mexanizmning eng yorqin namunasi sifatida O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganligining 33 yilligi munosabati bilan imzolangan farmonga alohida urg‘u berish zarur. Ushbu farmonga muvofiq, 615 nafar shaxs afv etilib, ularga yangi hayot boshlash imkoniyati taqdim etildi. Joriy yilgi afv aktining ahamiyati uning tarkibiy tuzilishida yaqqol namoyon bo‘ladi: afv etilganlarning 220 nafari asosiy jazodan to‘liq ozod etilgan, bu ularga jamiyatga eng qisqa muddatda va to‘liq huquqli fuqaro sifatida qaytish imkonini beradi. Qolgan qismiga nisbatan ham jazoni o‘tashdan muddatidan ilgari shartli ozod qilish yoki jazoni yengilrog‘i bilan almashtirish kabi muhim yengilliklar qo‘llanildi.

Farmonning afv etilgan shaxslar tarkibiga e’tibor qaratilgani, uning ijtimoiy yo‘naltirilganligini ko‘rsatadi. Afv etilganlar orasida 9 nafar chet el fuqarosi, 29 nafar ayol, 60 yoshdan oshgan 23 nafar erkak va, eng muhimi, katta qismini tashkil etgan 264 nafar yosh (shu jumladan, 2 nafar voyaga yetmagan) borligi, davlatning ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarga va yosh avlodning kelajagiga bo‘lgan yuksak e’tiborini aks ettiradi. Shuningdek, taqiqlangan tashkilotlar faoliyatida qatnashgan 9 nafar shaxsning ham afv etilishi davlatning diniy ekstremizmdan qaytish siyosatidagi kechirimlilik va insonparvarlik tamoyilini qat’iy qo‘llab-quvvatlayotganini, ularning jamiyatga integratsiya qilishga tayyorligini bildiradi.  

Ushbu insonparvarlik tashabbusining mohiyatini afv etilgan fuqarolarning umumlashgan fikrlarida ham ko‘rish mumkin: "Bu nafaqat jismoniy ozodlik, balki davlatimizning bizga bo‘lgan katta ishonchidir. Biz bu ishonchni oqlashga va qonunga itoatkor fuqaro sifatida Vatanimiz taraqqiyotiga hissa qo‘shishga tayyormiz." Bu so‘zlar afv etish institutining ma’naviy-tarbiyaviy ahamiyatini to‘liq ifodalaydi. Eng muhimi, joriy farmon ijrosi doirasida afv etilganlarni oilasi bag‘riga qaytarish, ularning ijtimoiy moslashuvini ta’minlash bo‘yicha aniq tizim yaratilgan.

Hududiy hokimliklar, Ichki ishlar vazirligining probatsiya xizmati va Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlashga mas’ul idoralar hamkorligida ularning ishga joylashtirilishi, sog‘lom turmush tarzini yo‘lga qo‘yishlariga ko‘maklashish kabi kompleks choralar amalga oshiriladi. Bu kabi tizimli qo‘llab-quvvatlash qayta jinoyat sodir etish xavfini kamaytirishga qaratilgan bo‘lib, afv etilgan shaxslarning jamiyatning to‘laqonli a’zosi sifatida mustahkamlanishini ta’minlaydi.

Xulosa qilib aytganda, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 33 yilligi munosabati bilan qabul qilingan farmon  bu mamlakatning insonparvarlik va bag‘rikenglik siyosatining oliy namunasidir. Ushbu hujjat yuridik adolat bilan ijtimoiy kechirimlilikni uyg‘unlashtirgan holda fuqarolarning taqdiriga befarq emasligini, inson qadrini ustun qo‘yish siyosati amalda joriy etilayotganini yaqqol tasdiqlaydi va bu siyosatning doimiy va tizimli xarakterga ega ekanini ko‘rsatadi.

Alovaddin G‘afforov,

O‘zA