Yangi O‘zbekistonda ijtimoiy qarashlari va bebaho ilmiy va ma’naviy merosi bilan jahon sivilizatsiyasiga munosib ulush qo‘shgan ulug‘ allomalarimiz asarlarini o‘rganish, tadqiq hamda targ‘ib qilish ishiga alohida e’tibor qaratilmoqda.

Bugun, 19 mart – jahon ilm-fani rivojiga munosib hissa qo‘shgan, "Butun dunyoning ustozi", "Allohning qo‘shnisi", "Xorazm faxri"kabi yuksak unvonlar bilan mashhur bo‘lgan bobomiz Mahmud Zamaxshariyning tug‘ilgan kuni. Allomaning tavalludiga 950 yil to‘ldi.

Alloma Mahmud Zamaxshariyning ilmiy izlanishlari natijasida bugunga qadar aniqlangan tarixiy-geografiya, adabiyot, tilshunoslik, lug‘atshunoslik, diniy,huquqshunoslik, axloqshunoslik ilmlariga oid 90 ga yaqin asar ustida tadqiqotlar va izlanishlar olib borish bugungi kunning dolzarb vazifalaridan, deb hisoblaymiz. Zero, allomaning arab tilida yozgan asarlari markazida ma’rifatli inson turadi. Har bir asar, xususan, allomaning ijtimoiy-axloqiy masalalarga bag‘ishlangan asarlari unib-o‘sib kelayotgan yosh avlodni bilimli, zakovatli, aqlli, ma’rifatli va yuksak ma’naviyatli qilib voyaga yetkazishda muhim ahamiyat kasb etadi.

 O‘zbek sharqshunosligida Mahmud Zamaxshariy hayot yo‘li, ilmiy merosi, ayniqsa,uning tilshunoslik, lug‘atshunoslik, adabiyotshunoslik va manbashunoslikka oid asarlari yuzasidan qator tadqiqotlar, doktorlik dissertatsiyalari, monografiyalar, risolalar va ilmiy maqolalar bo‘yicha olib borilgan izlanishlar asosida "zamaxshariyshunoslik" nomli katta ilmiy maktab yuzaga keldi. Chunonchi, Toshkent davlat sharqshunoslik universitetida Mahmud Zamaxshariy ilmiy merosi bilan shug‘ullanayotgan 10 ga yaqin professor-o‘qituvchi faoliyat ko‘rsatmoqda. Ular tomonidan amalga oshirilgan 10 dan ortiq doktorlik dissertatsiyalari, monografiyalari, 100 dan ortiq ilmiy maqolalar nashr qilingan. Sharqshunos olimlarning mazkur tadqiqotlari va ilmiy natijalari dunyo sharqshunosligi rivojiga munosib xizmat qilib kelmoqda.

Zamaxshariyshunoslik yo‘nalishi borasidagi ishlarni yanada jadallashtirish va samarali faoliyatni amalga oshirish maqsadida 2023 yilda Toshkent davlat sharqshunoslik universitetida "Mahmud Zamaxshariy ilmiy merosini o‘rganish va targ‘ib qilish" ilmiy-tadqiqot markazi faoliyati ham yo‘lga qo‘yilgan. Mazkur markaz Mahmud Zamaxshariy merosi, arab tilidagi lingvistik, adabiy, tarixiy, falsafiy manbalarni har tomonlama chuqur o‘rganish, mahalliy va xorijiy hamkorlar bilan birgalikda ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish, respublikada hamda xorijiy davlatlarning kutubxonalari va arxiv fondlarida saqlanayotgan Mahmud Zamaxshariy va boshqa buyuk allomalarning arabshunoslikka oid qo‘lyozma, toshbosma asarlarining asl hamda elektron nusxalarini to‘plash va kelajak avlodga yetkazish kabi vazifalarni amalga oshirib kelmoqda.

Ayni kunda Mahmud Zamaxshariy ilmiy merosini o‘rganish muhim masala hisoblanadi. Shuni inobatga olgan holda, O‘zbekiston Respublikasi Oliy ta’lim, fan va innovatsiyalar huzuridagi Innovatsion rivojlanish agentligi tomonidan e’lon qilingan ilmiy faoliyatga oid davlat dasturlari doirasida bajarilgan fundamental hamda amaliy loyihalar tanloviga universitetimizda kelgusida bajarilishi rejalashtirilgan loyiha taqdim etildi.

Bu loyihadan ko‘zlangan asosiy maqsad Mahmud Zamaxshariyning O‘zbekiston fondlarida mavjud bo‘lmagan qo‘lyozmalarini dunyo bo‘ylab izlab topish, ularning faksimile nusxalarini jamlash orqali allomaning asarlar katalogini yaratish, arab tilidagi ijod namunalarini o‘zbek tiliga tarjima qilish orqali tanlangan asarlar to‘plamini yaratishdir.

O‘ylaymizki, loyiha natijasida Mahmud Zamaxshariy ilmiy merosi yanada chuqur o‘rganiladi hamda kelgusida manbashunoslik sohasida amalga oshiriladigan tadqiqotlar va ilmiy izlanishlar uchun dasturi amal bo‘la oladi.

Bu kabi tadqiqotlar, nashrlar yoshlarimizni yurtimiz buyuk ajdodlarining ilmiy merosini yanada chuqurroq o‘rganishga, ularning dunyo sivilizatsiyasiga qo‘shgan hissasi, ilm dunyosida tutgan o‘rnini yanada kengroq targ‘ib qilishga undaydi. Zero, Mahmud Zamaxshariydek allomaning ilm-fan taraqqiyotiga qo‘shgan beqiyos hissasi butun dunyo olimlari tomonidan e’tirof etilayotgani biz uchun quvonarli.

Laziz TO‘RAEV,  

Toshkent davlat sharqshunoslik universiteti bo‘lim boshlig‘i,

tarix fanlari bo‘yicha falsafa doktori.

O‘zA.