Yangi hayot uchun, Yangi O‘zbekiston uchun!

Mustaqil O‘zbekiston davlatining dunyo xaritasidan o‘rin egallaganiga 32 yil bo‘ldi. Yurtimizda tarixan qisqa davr ichida kuchli demokratik huquqiy davlat va erkin fuqarolik jamiyatini shakllantirish yo‘lida dadil qadamlar qo‘yildi.

Mustaqillik millatimizning millat, xalqimizning xalq bo‘lib jahonda tanilishi, O‘zbekistonning jahon hamjamiyatida tan olinishiga yo‘l ochdi. Mustaqillik, Istiqlol tushunchalari har birimizning ongu shuurimizga singib, bugungi tinch, xotirjam, obod va farovon hayotimizning poydevorini ko‘z  qorachig‘idek asrash, uni mustahkamlashga munosib hissa qo‘shishga doim kuchli rag‘bat hamda shijoat bag‘ishlab kelmoqda.

Mustaqillik – huquq, deydilar va bu bejiz emas. Chunki bashariyat tarixi shundan dalolat beradiki, har bir xalq faqat hur, erkin va ozod bo‘lgan taqdirdagina, o‘z hayoti va kelajagini mustaqil barpo etish huquqiga ega bo‘ladi.

Mustaqillik va Konstitutsiya – bir-biri bilan chambarchas bog‘liq tushunchalardir. Istiqlol arafasida, 1990 yil 21 iyun kuni O‘zbekiston Oliy Kengashi qarori bilan Birinchi Prezidentimiz raisligida davlat arboblari, deputatlar, mutaxassislardan iborat Konstitutsiyaviy komissiya tuzilgani ham bu fikrni yaqqol tasdiqlaydi. Keyinchalik, 1992 yil 8 dekabrda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining loyihasi ana shu Komissiya tomonidan ikki yildan ortiq vaqt mobaynida tayyorlandi.

O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi mustaqillik yillarida ijtimoiy hayotning barcha  sohalarida  bosqichma-bosqich  va  tizimli  ravishda  amalga  oshirilayotgan  keng  qamrovli demokratik  islohotlarning  mustahkam  yuridik  manbai  hamda  asosiy  huquqiy  kafolatidir. Akademik Akmal Saidov ta’biri bilan aytganda, aslida ham, O‘zbekiston Konstitutsiyasining ishlab chiqilishi, qabul qilinishi va rivojlantirilishi jarayonlari mamlakat mustaqillik tarixining bevosita bir uzviy qismidir.

Mashhur huquqshunos olimning “O‘zbekiston Konstitutsiyasi tarixi” kitobida qayd etilganidek, O‘zbekiston xalqining istiqlolga erishganligi uning mustaqillik Qomusi bo‘lmish Konstitutsiyasida mustahkamlangan. Konstitutsiya dunyo siyosiy xaritasida yangi demokratik davlat – O‘zbekiston Respublikasi paydo bo‘lganligini aks ettiradi. Konstitutsiya xalqning o‘zini o‘zi boshqarish, erkinlik va ijtimoiy adolat, insonparvar davlat va fuqarolik jamiyati barpo etish to‘g‘risidagi azaliy orzusini ifodalagan. Konstitutsiyada mustaqil o‘zbek davlatining mohiyati, siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy tizimining demokratik tabiati, uning umuminsoniy qadriyatlarga sodiqligi, fuqarolarning huquq va erkinliklari yuridik jihatdan qat’iy belgilab qo‘yilgan. Shu ma’noda, Konstitutsiya – istiqlol va mustaqil O‘zbekiston ramzidir.

So‘nggi yillarda xalqimiz Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev rahbarligida yangi ulug‘vor marralar sari sobit qadamlar tashlagancha barcha to‘siq va qiyinchiliklarni yengib o‘tib, mohiyatan bir-birini taqozo etuvchi siyosiy, iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy sohalardagi izchil islohotlarni amalga oshirmoqda. Bugun Yangi O‘zbekiston demokratik prinsiplar, inson huquq va erkinliklari borasida umume’tirof etilgan prinsip va normalarga asoslangan, bosh maqsadi xalq uchun erkin, obod hamda farovon hayot yaratib berishdan iborat bo‘lgan davlatga aylandi.

Shunday ezgu maqsadlardan biri keyingi ikki yil davomida aholining keng qatlami va saylovchilar xohish-irodasi bo‘lmish konstitutsiyaviy islohotlarni amalga oshirishdan iborat bo‘ldi. Negaki, davlat va jamiyatda tub o‘zgarishlar ro‘y berayotgan bir paytda Konstitutsiyaga jiddiy o‘zgartirishlar kiritish taqozo etilishi tabiiydir. Zero, har qanday demokratik islohotlar chin ma’noda xalqchil konstitutsiyaviy asosga ega bo‘lsagina, yanada bardavom bo‘ladi, ko‘zlangan ezgu maqsadlarga erishadi.

Shu nuqtai nazardan, 2023 yil 30 aprelda bo‘lib o‘tgan umumxalq referendumida qabul qilingan yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, jumladan, mamlakatimiz suvereniteti va xalqimiz mustaqilligining mazmun-mohiyati va ahamiyatini yanada qat’iy ta’kidlashga qaratilgan yangi normalar bilan boyitilib, mavjud konstitutsiyaviy qoidalari kengaytirildi.

Endilikda Konstitutsiyamizning 1-moddasi mana bunday yangicha mazmunda jaranglaydi:

“O‘zbekiston – boshqaruvning respublika shakliga ega bo‘lgan suveren,  demokratik,  huquqiy,  ijtimoiy va dunyoviy  davlat.

 Davlatning  “O‘zbekiston  Respublikasi”  va “O‘zbekiston” degan nomlari bir ma’noni anglatadi».

Yangilangan Asosiy qonunimizning 17-moddasi quyidagi normalardan iborat:

“O‘zbekiston Respublikasi xalqaro munosabatlarning to‘la huquqli sub’ektidir.

O‘zbekistonning tashqi siyosati davlatlarning suveren  tengligi,  kuch ishlatmaslik yoki kuch bilan tahdid qilmaslik,  chegaralarning buzilmasligi, davlatlarning hududiy yaxlitligi,  nizolarni tinch yo‘l bilan hal etish, boshqa davlatlarning ichki  ishlariga aralashmaslik prinsiplariga hamda xalqaro  huquqning  umume’tirof etilgan boshqa prinsip va normalariga asoslanadi”.

Konstitutsiyamizning 18-moddasida o‘z aksini topgan mana bu normalar eski matnda mavjud emasdi:

“O‘zbekiston Respublikasi davlatlar va xalqaro tashkilotlar bilan ikki va ko‘p tomonlama munosabatlarni har taraflama rivojlantirishga qaratilgan tinchliksevar tashqi siyosatni amalga oshiradi.

O‘zbekiston Respublikasi davlatning, xalqning oliy manfaatlaridan, uning farovonligi va xavfsizligidan kelib  chiqqan  holda  ittifoqlar tuzishi, hamdo‘stliklarga va boshqa  davlatlararo tuzilmalarga kirishi hamda ulardan chiqishi mumkin”.

Bosh Qomusimizning 19-moddasi quyidagi birinchi band bilan to‘ldirildi:

“O‘zbekiston Respublikasida insonning huquq va  erkinliklari xalqaro huquqning umume’tirof etilgan normalariga binoan hamda ushbu Konstitutsiyaga muvofiq e’tirof etiladi va kafolatlanadi. Inson huquq va erkinliklari har kimga tug‘ilganidan boshlab tegishli bo‘ladi”.

Konstitutsiyamizning 23-moddasi ham yangi normalar hisobiga boyitildi:

 “O‘zbekiston  Respublikasi  fuqarosi  O‘zbekistondan  tashqariga majburiy chiqarib yuborilishi yoki boshqa davlatga berib yuborilishi mumkin emas.

Davlat  xorijda  yashayotgan vatandoshlar  bilan aloqalarni saqlab qolish hamda rivojlantirish to‘g‘risida xalqaro huquq normalariga muvofiq g‘amxo‘rlik qiladi”.

Muxtasar aytganda, yangi tahrirdagi Konstitutsiyamizda, bir tomondan, O‘zbekiston davlati va xalqining mustaqilligi, suvereniteti, egamenligiga asosli ravishda urg‘u berilgan bo‘lsa, ikkinchi tomondan, insonning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini yanada mustahkam kafolatlash nazarda tutilgan.

Atabek Fazilov

 Inson huquqlari bo‘yicha O‘zbekiston Respublikasi Milliy markazi Axboro-resurs multimedia bo‘limi boshlig‘i