21 mart – Xalqaro She'riyat kuni 1999 yilda YUNESKO Bosh konferentsiyasining 30-sessiyasida tasdiqlangan bo'lib, bu aynan bahorda kecha va kunduz tenglashadigan kunda nishonlanadi. Bu yil mazkur bayramning 22 marotaba o'tkazilishi. O'zbekistonda bu kunda yana yasharish, yangilanish, nafosat, go'zallik bayrami bo'lgan Navro'z ham keng nishonlanadi.

Butunjahon She'riyat kunining tarixi 1938 yildan boshlanadi. Aynan o'sha vaqtda taniqli shoira Tessa Suizi Uebb bunday kunni bayram sifatida nishonlash tashabbusi bilan chiqdi, bu tashabbusni Amerikaning Ogayo shtati qo'llab-quvvatladi hamda qadimgi rim shoiri Vergil tug'ilgan kun, 15 oktyabrni – She'riyat kuni deb e'lon qildi. 1950 yilga kelib She'riyat kunini nishonlash Amerika uchun an'anaga aylandi. Meksikada esa bu kun Milliy she'riyat kuni sifatida nishonlangan. Yevropa mamlakatlari ham bu an'anani qo'lladilar. Garchi bayram rasman tan olingan bo'lmasa-da, lekin butun dunyoga tarqalib ulgurdi. Va faqat 1998 yilda Marokkoning tashabbusi bo'yicha YUNESKOning Bosh Assambleyasi Butunjahon she'riyat kunini e'lon qilish to'g'risidagi taklifni ko'rib chiqish uchun kiritdi.

Bu bayramning asosiy maqsadi zamonaviy jamiyatning madaniy hayotida adabiyotning muhim ahamiyatini ta'kidlash, butun dunyo shoirlarini birlashtirish hamda ularga o'zlari haqida bildirishlari uchun huquq va imkoniyatlar berish, she'riy tarzda o'zini ifodalash orqali tilning turli xilligini qo'llab-quvvatlash hamda yo'qolib borayotgan tillarga eshitilish imkonini berishdan iboratdir. She'riyat kuni she'riyatning rivojlanishiga ko'maklashish uchun mo'ljallangan bo'lib, shoirlarni hurmat qilish, o'qishga, yozishga va she'riyatni o'qitishga bo'lgan qiziqishni oshirish uchun ajoyib imkoniyatdir. Bu kun nafaqat she'riyatning, balki san'atning boshqa turlarining rivojlanishiga ham o'ziga xos turtki beradi, axir tadbirlarda har qanday ijodiy yo'nalish ishtirok etadi, xoh u raqs bo'lsin yoki musiqa. Yil sayin o'tkaziladigan tadbirlarning ko'lami tobora ortib bormoqda.

Butun tarix davomida she'riyat jamiyatning ajralmas qismi bo'lib kelgan. Uni har bir madaniyatda va har qaysi qit'ada topish mumkin. She'riyat mamlakatlarni, xalqlarni, madaniyatlarni birlashtiradi va insonlarni bir birlarini tushunishlariga yordam beradi. Asrlar davomida she'riy shaklga yo'g'rilgan fikr va his-tuyg'ular biz hammamiz bitta katta oila va biz turlicha bo'lsak-da, aslida bir birimizga juda o'xshash ekanligimizni eslatib odamlar qalbiga singib boradi.

Bizning zamonaviy innovatsion texnologiyalar asrimizda bizni kino, onlayn o'yinlar hamda dahshatli kuch bilan o'ziga tortayotgan internet egallab olayotgan bir vaqtda she'riyat keraksizdek ko'rinishi mumkin. Ammo bir qarashda qanday tuyulishidan qat`i nazar, she'riyat kerak va u mavjud. Va u hamisha tug'iladi, axir har bir zamonning o'z jozibasi bor. She'riyatda so'zning sehrli jozibasi insonning ruhiyatiga shunchalik darajada ta'sir ko'rsatadiki, inson o'zini go'yoki balandlikning yuksak cho'qqisidadek his qiladi. U xuddi musiqa kabi, ba'zan ichimizdagi aytolmaydigan, ifodalab bera olmaydigan, lekin ko'pincha, satrlarga bitadigan o'sha tushunarsiz his-tuyg'ularimizni ifoda etishga imkon beradi. She'rda ohang bor, musiqa bor va avval qalbga so'zning ohangi, musiqasi kirib boradi, so'ngra aqlu fahm ko'magida xotiraga muhrlanadi. Natijada so'z mag'zida nimaiki bo'lsa, qalb o'sha bilan tarbiya topadi.

She'riyat uchun voqea va tafsilotlar tasviri emas, balki inson ruhiyati ifodasi muhimdir. She'riyat, asosan, inson tuyg'ulariga ta'sir ko'rsatish vositasi sanalgani uchun ham uning musiqiyligi, ohangdorligi va jarangdorligiga alohida e'tibor berilgan. She'riyat namunalari faqat mazmuni bilan emas, balki ifoda tarzi orqali ham o'quvchilar va tinglovchilarni rom etgan. Bu esa she'riyat namunalarining kuylaydigan darajadagi qat'iy akustik xususiyatlarga ega bo'lishini taqozo qilgan. She'riyatda muayyan musiqiy zarb (ritm) va qofiya, poetik sintaksis va inversiyalar qo'llanishi so'zlarning harakatchanligi, ohangdorligi va yoqimliligini ta'minlaydi. Bu hol mazmun tovlanishlariga erishish borasida She'riyatga tuganmas imkoniyatlar beradi.

“She'riyat” so'zi yunon tilidan olingan bo'lib, poieo – yaratmoq, ijod qilmoq, tuzmoq, bunyod etmoq degan ma'nolarni anglatadi. Bu, ehtimol, insoniyatning eng ulug' yutuqlaridan biridir. Hamma ham buyuk va taniqli shoir bo'lavermaydi, lekin ko'pchilik umrida bir marta bo'lsa-da, she'r yozishga urunib ko'radi. Axir, har bir inson hayotida eshitgan birinchi misralari bu albatta, allaning so'zlaridir. Keyin esa maktabda she'rlar yod olamiz, qo'shiqlar kuylaymiz, bayramlarda she'riy tabriklar yozamiz. Albatta, shoirlar turli darajadagi iste'dodlarga ega bo'lishadi, lekin ba'zan fikrlash va qalban his qilishga undaydigan umri boqiy asarlar yaratib, uni insoniyatga tortiq etadigan daholar ham tug'iladi. Hamma zamonlarda insonlar shoirlarga ishonishgan va ularni e'zozlashgan, hurmat qilishgan.

She'riyat – erkinlikning aks etishi, so'z qudrati va har bir xalq, millat madaniyatining ajralmas qismidir. She'riyat jamiyat va tabiatda ro'y bergan hayotiy hodisani badiiy hodisaga aylantirish vositasi hamda shaxsiy kechinmalarni, shoirning betakror va haqiqiy hislarini ifoda qilishning yo'li sifatida rivojlanib kelmoqda. She'r va adabiyot ma'naviyat va ma'rifatni oshiradigan vositalardan biridir. Yaxshi she'rga va adabiyotga oshno bo'lib o'sgan insondan aslo yomonlik chiqmaydi.

21 mart – Xalqaro she'riyat kunida O'zbekiston xalq shoiri, o'zbek she'riyatining klassikasi Abdulla Oripov tavallud topgan. Bu yil u 80 yoshga to'lgan bo'lar edi.

O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning O'zbekiston Qahramoni, xalq shoiri Abdulla Oripov tavalludining 80 yilligini keng nishonlash to'g'risidagi qaroriga asosan yurtimizda shoirni xotirlab turli tadbirlar, videoanjumanlar o'tkazib kelinmoqda. Jumladan, Oliy Majlis Qonunchilik palatasida videoanjuman shaklida xotira tadbiri o'tkazildi.

Shuningdek, O'zbekiston Qahramoni, xalq shoiri, Davlat madhiyasi muallifi Abdulla Oripov tavalludining 80 yilligi arafasida Akmal Saidov, G'ulom Mirzo va Qalandar Abdurahmonovlar hammuallifligida “O'zbekiston – dilbar Vatanim” nomli ajoyib kitob nashrdan chiqdi. Unda adib haqida turli yillarda nashr etilgan maqolalar, esse va taqrizlar o'rin olgan.

Bahor ayyomida qazo nojoiz,

Bahor ayyomida tug'ilmoq farzdir.

Bahor minbardagi birinchi voiz,

Bahor yashamoqqa berilgan qarzdir.

Yana umid bilan uyg'onar olam,

Bahor bu, har nechuk, ilohiy sasdir.

Olis ufqlarga boqurman men ham,

Bahor ibtidodir, yakun emasdir.

Dunyo san'atsiz qulaydi, so'zsiz uning ajralmas qismi she'riyat hisoblanadi va biz buni doimo yodda tutishimiz kerak.

LOBAR RUZIKULOVA
Inson huquqlari bo'yicha O'zbekiston Respublikasi
Milliy markazi Tahririyat-nashriyot bo'limining
yetakchi mutaxassisi